Χρονολογείται από τον 8ο αιώνα π.Χ., το Ηραίο είναι ένας ναός αφιερωμένος στη θεά Ήρα και βρίσκεται 8 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Άργους και μόλις 3 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά των Μυκηνών. Ήταν το μεγαλύτερο τέτοιο ιερό στην Αργολίδα και ίσως ήταν το πρώτο στην ηπειρωτική Ελλάδα που λάτρευε αυτή τη θεότητα. Βρίσκεται ανάμεσα σε διάφορες αρχαίες κοινότητες, όπως η Τίρυνθα, η Μιδέα, οι Μυκήνες, το ιερό συνδέθηκε στενότερα με το Άργος και με τον καιρό έγινε το κύριο θρησκευτικό του κέντρο. Τα πρώτα ευρήματα στο χώρο του ναού χρονολογούνται στη γεωμετρική περίοδο, αλλά το Ηραίο επεκτάθηκε κατά την αρχαϊκή περίοδο και έφτασε στην ακμή του κατά την κλασική εποχή. Παρέμεινε σε χρήση καθ' όλη τη διάρκεια της ρωμαϊκής περιόδου.
Μυθολογία
Η Ήρα ήταν η πιο σεβαστή θεά σε αυτό το τμήμα της Ελλάδας και είναι πιθανό η λατρεία της να ξεκίνησε από το Ηραίο. Ίσως περισσότερο γνωστή ως σύζυγος του Δία, η Ήρα είναι σημαντική από μόνη της ως μία από τους δώδεκα Ολύμπιους και ως θεά του γάμου, της οικογένειας και του τοκετού. Είναι επίσης στενά συνδεδεμένη με την πόλη του Άργους, με το επίθετό της να είναι "Ήρα Αργείτισσα". Αναφέρεται επίσης στην Ιλιάδα ως εξής: "Οι τρεις πόλεις που αγαπώ περισσότερο είναι το Άργος, η Σπάρτη και οι Μυκήνες".
Ο θρύλος λέει ότι στην τοποθεσία του Ηραίου εκλέχτηκε ο Αγαμέμνονας να ηγηθεί της εκστρατείας προς την Τροία και εδώ έδωσε τους όρκους του. Σύμφωνα με τη μυθολογία το Ηραίον κατασκευάστηκε πολλές γενιές πριν από την καταστροφή της Τροίας τον 13ο αιώνα π.Χ. Όμως δεν έχουν βρεθεί αρχαιολογικά στοιχεία που να το υποστηρίζουν αυτό, καθώς τα πρώτα ευρήματα προέρχονται από τη γεωμετρική περίοδο.
Ιστορία
Το Ηραίο χτίστηκε στις χαμηλότερες πλαγιές της οροσειράς της Εύβοιας, γνωστής και ως Αετόβουνο. Η περιοχή είναι γνωστό ότι κατοικείται από την 3η χιλιετία π.Χ. και έχουν βρεθεί αρκετοί τάφοι που χρονολογούνται στη Μυκηναϊκή περίοδο, ιδίως οι σπηλαιώδεις ταφές στην κοντινή Πρόσυμνα.
Το ιερό ήταν ένα από μια σειρά λατρευτικών κέντρων που ιδρύθηκαν προς το τέλος του 9ου αιώνα π.Χ. μαζί με άλλα, όπως οι Δελφοί, η Δήλος και η Ακρόπολη στην Αθήνα. Περιβαλλόταν από διάφορες κοινότητες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων των Μυκηνών, της Τίρυνθας, της Μιδέας και του Άργους. Αν και φαίνεται ότι η περιοχή αρχικά ήταν κοινή, σταδιακά περιήλθε υπό τον έλεγχο του Άργους και κατασκευάστηκε δρόμος μήκους 8 χιλιομέτρων που συνέδεε το Άργος απευθείας με το Ηραίο.
Το ιερό καταλαμβάνει τρεις τεχνητές αναβαθμίδες στην πλαγιά του βουνού, με τον αρχικό ναό να βρίσκεται στην ανώτερη αναβαθμίδα. Αυτός χτίστηκε μεταξύ του 625 και του 600 π.Χ. και ήταν περιπτερικού ρυθμού, δηλαδή είχε μία μόνο σειρά από κίονες γύρω από το εξωτερικό του. Τόσο ο Έλληνας ιστορικός Θουκυδίδης όσο και ο χρονογράφος Παυσανίας αναφέρουν ότι αυτός ο πρώτος ναός κάηκε το 423 π.Χ. όταν η ιέρεια Χρύση (Χρυσηίδα) αποκοιμήθηκε και ο φλεγόμενος πυρσός της έβαλε φωτιά σε κάποιες γιρλάντες.
Μετά από αυτή την καταστροφή κατασκευάστηκε ένας νέος ναός στη μεσαία ταράτσα. Σε αυτόν στεγάστηκε ένα τεράστιο χρυσελεφάντινο (ελεφαντοστέινο) άγαλμα της Ήρας, το οποίο βρισκόταν ακόμη στη θέση του όταν το επισκέφθηκε ο Παυσανίας τον δεύτερο αιώνα μ.Χ.
Το Ηραίο συνδέεται με μια σημαντική πανελλήνια γιορτή. Αρχικά ονομάζονταν Εκατόμβοια (το όνομά τους προέρχεται από τα 100 βόδια που θυσιάστηκαν), οι αγώνες μετονομάστηκαν αργότερα σε "Ηραία" και διεξάγονταν κάθε 4 χρόνια, το δεύτερο έτος κάθε Ολυμπιάδας. Οι εκδηλώσεις περιλάμβαναν αθλητικούς και μουσικούς διαγωνισμούς καθώς και μια μεγαλοπρεπή πομπή. Στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ. οι αγώνες μεταφέρθηκαν στο Άργος, όπου είχε κατασκευαστεί ένα νέο στάδιο (ταυτόχρονα μεταφέρθηκαν στο Άργος και οι Νεμέας αγώνες).
Το Ηραίο παρέμεινε σημαντικό κέντρο λατρείας καθ' όλη τη διάρκεια της ρωμαϊκής εποχής και οι αυτοκράτορες Αύγουστος, Νέρωνας και Αδριανός έκαναν αφιερώσεις (στην περίπτωση του Νέρωνα ένα χρυσό στέμμα και έναν πορφυρό χιτώνα, ενώ ο Αδριανός προσέφερε ένα χρυσό παγώνι). Ορισμένα τμήματα του χώρου φαίνεται ότι αντικαταστάθηκαν ή ανακαινίστηκαν κατά τη ρωμαϊκή περίοδο.
Στο τέλος του 4ου αιώνα μ.Χ. θεσπίστηκαν αυστηροί νόμοι που απαγόρευαν την ειδωλολατρική λατρεία και άλλες μη χριστιανικές πρακτικές, οπότε αν το Ηραίο εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται εκείνη την εποχή θα είχε κλείσει.
Ανασκαφές
Ο χώρος του Ηραίου ανακαλύφθηκε εκ νέου το 1831 από τον αξιωματικό του βρετανικού στρατού στρατηγό Thomas Gordon, ο οποίος πραγματοποίησε μερικές προκαταρκτικές έρευνες λίγα χρόνια αργότερα.
Οι πρώτες συστηματικές ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 1892 και 1895 και διεξήχθησαν από το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Αμερικής υπό την ηγεσία του Sir Charles Waldstein και μεταξύ 1925 και 1928 υπό τον Blegen. Το Ηραίο ήταν η πρώτη ανασκαφή που έγινε στην Ελλάδα από το ινστιτούτο, γεγονός που αντανακλά τη σημασία που του δόθηκε.
Αργότερα πραγματοποιήθηκαν ανασκαφές σε συνεργασία με τη γαλλική και την αμερικανική αρχαιολογική σχολή και αυτές διαπίστωσαν ότι το Ηραίο βρισκόταν πάνω από τη θέση της ακρόπολης του μυκηναϊκού οικισμού της Πρόσυμνας.
Κείμενο και φωτογραφίες: Nigel Copage