Ο όρμος Φράγχθι βρίσκεται στον όρμο Χοιλάδα στα νότια της χερσονήσου της Αργολίδας. Κατοικήθηκε για πρώτη φορά κατά την πρώιμη λίθινη εποχή (παλαιολιθική εποχή) και χρησιμοποιήθηκε μέχρι το 3000 π.Χ. περίπου, η μεγαλύτερη καταγεγραμμένη ακολουθία κατοίκησης από οποιαδήποτε άλλη τοποθεσία στην Ελλάδα. Είναι μία από τις πιο μελετημένες θέσεις της λίθινης εποχής στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και μία από τις ελάχιστες θέσεις στην Ελλάδα που αφορούν τη Μεσολιθική εποχή.
Αρχικά το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε σε εποχιακή βάση από ομάδες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, αλλά κατά τη νεολιθική περίοδο άρχισε να κατοικείται όλο το χρόνο. Την εποχή αυτή υπήρχε οικισμός στην εκτεταμένη παράκτια πεδιάδα έξω από το σπήλαιο, η οποία σταδιακά βυθίστηκε λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, με αποτέλεσμα το σπήλαιο να απέχει σήμερα μόλις λίγα μέτρα από την ακτογραμμή.
Παλαιολιθική εποχή (20000 - 8300 π.Χ.)
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου το σπήλαιο καταλαμβανόταν από μικρές ομάδες κυνηγών-συλλεκτών μεγέθους έως και 30 ατόμων. Φαίνεται ότι κυνηγούσαν κυρίως αγριογούρουνα και ελάφια, αν και άγριοι χοίροι, λαγοί, πουλιά και χελώνες αποτελούσαν επίσης μέρος της διατροφής τους. Δεν έχουν βρεθεί στοιχεία για φυτικές τροφές μέχρι το 11.000 π.Χ. περίπου, μετά το οποίο εμφανίζονται ίχνη φακής, βίκου, φιστικιών και αμυγδάλων.
Οι κάτοικοι των σπηλαίων της πρώιμης λίθινης εποχής χρησιμοποιούσαν βασικά λίθινα εργαλεία, όπως πρωτόγονες λεπίδες για την κοπή και ξύστρες για την αφαίρεση των δερμάτων. Τα εργαλεία αυτά ήταν κατασκευασμένα από πυριτόλιθο και πυριτόλιθο, αν και από το 13.000 π.Χ. περίπου άρχισε να χρησιμοποιείται ο οψιδιανός. Ο οψιδιανός προερχόταν από το νησί της Μήλου, οπότε η εμφάνισή του στο Φράγχθι αποτελεί απόδειξη των ναυτικών δεξιοτήτων αυτών των πρώιμων σύγχρονων ανθρώπων στην Ελλάδα
Μεσολιθική εποχή (8300 - 6000 π.Χ.)
Καθ' όλη τη διάρκεια της μεσολιθικής εποχής το σπήλαιο συνέχισε να χρησιμοποιείται εποχιακά, αλλά η διατροφή των κατοίκων του άλλαξε σταδιακά. Από το 7000 π.Χ. περίπου οι κάτοικοι του σπηλαίου κατανάλωναν επίσης άγρια αχλάδια, μπιζέλια και δημητριακά, όπως άγρια βρώμη και κριθάρι.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου καταναλώνονταν όλο και περισσότερες ποσότητες ψαριών και μέσα στο σπήλαιο έχουν βρεθεί οστά μεγαλύτερων ψαριών, όπως τόνος. Αυτό υποδηλώνει τη δυνατότητα αλιείας σε βαθιά θάλασσα, αν και εναλλακτικές εξηγήσεις είναι ότι τα ψάρια πιάνονταν με δίχτυα ή οδηγούνταν κοντά στην ακτή και στη συνέχεια χτυπιόντουσαν με ρόπαλα.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό αυτής της εποχής είναι η χρήση πετρωμάτων και ορυκτών τα οποία θα έπρεπε να μεταφερθούν στη θάλασσα για να φτάσουν στο Φράγχθι. Έχουν βρεθεί μυλόπετρες από ανδεσίτη που θα μπορούσε να προέρχεται μόνο από τα νησιά Αίγινα ή Πόρο του Σαρωνικού κόλπου. Και όλο και περισσότερο χρησιμοποιείται ο οψιδιανός από τη Μήλο, ένα νησί που απέχει 150 χιλιόμετρα.
Μέσα στο σπήλαιο έχουν βρεθεί στοιχεία για μια σειρά από ταφές, συμπεριλαμβανομένου ενός άνδρα 25 ετών σε έναν ρηχό λάκκο κοντά στην είσοδο. Άλλες ταφές που σχετίζονται με αυτή την εποχή αντιπροσωπεύουν όλες τις ηλικίες από νεογέννητα μωρά, παιδιά μικρής και εφηβικής ηλικίας και ενήλικες. Αυτό υποδηλώνει την ύπαρξη ενός οργανωμένου νεκροταφείου, το οποίο με τη σειρά του υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι που κατοικούσαν στο σπήλαιο το έκαναν σε μόνιμη βάση.
Νεολιθική εποχή (6000 - 3000 π.Χ.)
Το σπήλαιο στο Φράγχθι είναι επίσης σημαντικό καθώς παρέχει μερικές από τις πρώτες ενδείξεις για τη γεωργία στην Ελλάδα. Τα υπολείμματα εξημερωμένων φυτών και ζώων έχουν βρεθεί από το 7000 π.Χ. περίπου και μετά, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι κάτοικοι του σπηλαίου είχαν αρχίσει να ασκούν γεωργία, αν και μια εναλλακτική εξήγηση είναι ότι προμηθεύονταν αυτά τα τρόφιμα από το εμπόριο με τους νεολιθικούς λαούς που είχαν αρχίσει να καταφθάνουν από την εγγύς Ανατολή. Όπως και να έχει, φαίνεται ξεκάθαρα ότι κατά την έβδομη χιλιετία π.Χ. οι μεσολοθικοί κυνηγοί-τροφοσυλλέκτες στο Φράγχθι άρχισαν να υιοθετούν τις γεωργικές πρακτικές των νεολιθικών αποίκων.
Και κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η κύρια περιοχή κατοίκησης μετατοπίστηκε από το εσωτερικό του σπηλαίου στην παράκτια πεδιάδα που το χώριζε από τη θάλασσα (που σήμερα είναι βυθισμένη). Χτίστηκαν αναβαθμίδες για να καταστεί δυνατή η καλλιέργεια των καλλιεργειών και πιστεύεται ότι υπήρχε ένα χωριό ή ένας οικισμός σε αυτή την πεδιάδα, αν και δεν έχει βρεθεί ακόμη (οι υποβρύχιες έρευνες συνεχίζονται).
Η χρήση της κεραμικής έγινε κοινή κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου και έχουν βρεθεί κοσμήματα, πολλά από τα οποία ήταν κατασκευασμένα από όστρακα. Είναι γνωστό ότι οι πρώτες ύλες έπρεπε να εισάγονται και έχει προταθεί ότι ο χώρος περιλάμβανε εργαστήριο για την κατασκευή χαντρών κ.λπ. που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για εμπορικούς σκοπούς.
Μεταγενέστερη ιστορία
Το σπήλαιο εγκαταλείφθηκε τελικά γύρω στο 3000 π.Χ. και αυτό πιθανόν να οφείλεται στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας που βύθισε την πεδιάδα από την οποία εξαρτιόταν η γεωργία καθώς και τον ίδιο τον οικισμό. Το σπήλαιο υπέφερε επίσης από σεισμούς και αυτή η σεισμική δραστηριότητα προκάλεσε πτώσεις βράχων που μείωσαν σημαντικά τον ωφέλιμο ζωτικό χώρο.
Ορισμένα ευρήματα μέσα στο σπήλαιο χρονολογούνται στην Εποχή του Χαλκού, γεγονός που υποδηλώνει ότι το σπήλαιο επισκεπτόταν περιοδικά και υπάρχουν ενδείξεις ότι το Φράγχθι εξυπηρετούσε κάποιο είδος θρησκευτικής ή λατρευτικής λειτουργίας κατά τους κλασικούς χρόνους. Ωστόσο, δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι το σπήλαιο κατοικήθηκε μετά το 3000 π.Χ. Σε πιο πρόσφατους χρόνους και για μεγάλο μέρος του εικοστού αιώνα το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε ως μαντρί για ζώα.
Ανασκαφές
Οι ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 1967 και 1979 από το Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα υπό την ηγεσία του καθηγητή T W Jacobsen και υπό την αιγίδα της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Οι έρευνες αυτές αφορούσαν τόσο το σπήλαιο στο Φράγχθι όσο και την περιοχή έξω από αυτό. Μεταγενέστερες μελέτες πραγματοποιήθηκαν από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας της Νότιας Ελλάδας. Τα τελευταία χρόνια οι εγκαταστάσεις εντός του σπηλαίου έχουν βελτιωθεί με την προσθήκη ξύλινων διαδρόμων, πληροφοριακών πινακίδων και κιγκλιδωμάτων γύρω από τους βαθύτερους λάκκους.
Το 2012 ξεκίνησε το πρόγραμμα Bay of Kiladha με στόχο την αναζήτηση ενός βυθισμένου νεολιθικού χωριού, το οποίο οργανώθηκε από κοινού από το Πανεπιστήμιο της Γενεύης και την Ελληνική Εφορεία Υποβρύχιων Αρχαιοτήτων. Αυτό περιλαμβάνει τη χαρτογράφηση του προϊστορικού τοπίου και περιλαμβάνει επίσης γεωτρήσεις για πυρηνοληψίες και αναζήτηση στοιχείων κατοίκησης. Το 2015 η ομάδα Terra Submersa βρήκε τα λείψανα μιας πόλης της πρώιμης εποχής του Χαλκού αρκετές εκατοντάδες μέτρα βόρεια του Φράγχθι στην είσοδο του κόλπου. Τα κατάλοιπα περιλαμβάνουν διάφορα κτίρια, δρόμους και ένα οχυρωματικό τείχος με τρεις μεγάλους πύργους. Τα ορατά λείψανα χρονολογούνται στην ίδια εποχή με την Οικία των Κεραμιδιών στη Λέρνα, αλλά το δεύτερο και το τρίτο στρώμα μπορούν να χρονολογηθούν στη Νεολιθική περίοδο, γεγονός που υποδηλώνει ότι η τοποθεσία είναι ηλικίας άνω των 5.000 ετών και μπορεί κάλλιστα να επικαλύφθηκε με τον νεολιθικό οικισμό στο Φράγχθι.
Κείμενο και φωτογραφίες: Nigel Copage